Students can access the CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit with Solutions and marking scheme Term 2 Set 8 will help students in understanding the difficulty level of the exam.
CBSE Sample Papers for Class 10 Sanskrit Term 2 Set 8 for Practice
समयः : होरात्रयम्
सम्पूर्णाङ्काः : 40
प्रश्नपत्रस्वरूपम :
- कृपया सम्यक्तया परीक्षणं कुर्वन्तु यत् अस्मिन् प्रश्नपत्रे 9 प्रश्नाः सन्ति।
- अस्य प्रश्नपत्रस्य पठनाय 20 निमेषाः निर्धारिताः सन्ति। अस्मिन् अवधौ केवलं प्रश्नपत्रं पठनीयम् उत्तरपुस्तिकायां च किमपि न लेखनीयम्।
- उत्तरलेखनात् पूर्व प्रश्नस्य क्रमाङ्कः अवश्यं लेखनीयः।
- प्रश्नसङ्ख्या प्रश्नपत्रानुसारम् एवं लेखनीया।
- सर्वेषां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लेखनीयानि।
- प्रश्नानां निर्देशाः ध्यानेन अवश्यं पठनीयाः।
(वर्णनात्मकाः प्रश्नाः)
अपठित-अवबोधनम् (40 अङ्काः)
प्रश्नः 1.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्त प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत् – (10)
(निम्नलिखित गद्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।)
जीवने समयः एव सर्वाधिकः मूल्यवान् भवति। व्यतीतस्य समयस्य एकम् अपि क्षणं केनापि प्रयत्नेन पुनः प्राप्तुं न शक्नोति कोऽपि जनः। अतः प्रत्येकस्य क्षणस्य सदुपयोगः सावधानेन मनसा करणीयः सर्वैः जनैः विशेषतः विद्यार्थिभिः। यथा वयम् अर्जितस्य धनस्य एकैकस्य पणस्य व्ययं सम्यक् विचार्य कुर्मः तथैव एकैकस्य क्षणस्य अपि सदुपयोगं विवेकेन कुर्याम। एकः अपि क्षणः वृथा न यापनीयः। असावधानतया आलस्येन च निरर्थकं नीतं समयः पश्चातापस्य असफलतायाः च कारणं भवति। यः मानवः समयस्य महत्वम् अवगच्छति तस्य सदुपयोगं च करोति स एव महान् भवति।
(अ) एकपदेन उत्तरत-(केवलं प्रश्न-द्वयम्) (1 × 2 = 2)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) जीवने कः सर्वाधिकः मूल्यवान् भवति?
(ii) एकैकस्य क्षणस्य सदुपयोगं केन कुर्याम?
(iii) किम् वृथा न यापनीयः?
(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत-(केवलं प्रश्न-द्वयम्) (2 × 2 = 4)
(पूर्णवाक्य में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) जनः किम् प्रयत्नेन प्राप्तुं न शक्नोति?
(ii) असफलतायाः मूल कारणं किम्?
(iii) जनः महान् कथं भवति?
(इ) अस्य अनुच्छेदस्य कृते उपयुक्तं शीर्षकं संस्कृतेन लिखत। (द्वित्रिशब्दात्मक-वाक्यम्) (1)
(इस अनुच्छेद के लिए उपयुक्त शीर्षक संस्कृत में लिखिए।) (दो-तीन शब्द का वाक्य)
(ई) यथानिर्देशम् उत्तरत-(केवलं प्रश्न-त्रयम्). (1 × 3 = 3)
(निर्देशानुसार उत्तर दीजिए) (केवल तीन प्रश्न)
(i) ‘सर्वैः जनैः’ इति अनयोः पदयोः किं विशेष्य पदम्?
(क) सर्वैः
(ख) जनैः
(ग) विद्यार्थिभिः
(ii) ‘कुर्याम’ इत्यस्याः क्रियायाः कर्तृपदं किम्?
(क) सः
(ख) जनः
(ग) वयम्
(iii) ‘दुरुपयोगः’ इति पदस्य कृते किं विपर्ययं पदम् । अत्र प्रयुक्तम्?
(क) सदुपयोगः
(ख) प्रयोगः
(ग) संप्रयोगः
(iv) ‘मानवः’ इत्यस्य पदस्य कः पर्यायः अत्र आगतः?
(क) जनः
(ख) विद्यार्थिः
(ग) समयः
रचनात्मकं-कार्यम्
प्रश्नः 2.
भवतः नाम शेखरः। भवान् मुम्बईनगरे छात्रावासे वसति। स्व-वार्षिक परीक्षायै भवता किं किं क्रियते इति वर्णयन् पितरं प्रति लिखिते पत्रे मञ्जूषायां प्रदत्त-शब्दानां सहायतया रिक्तस्थानानि पूरयत। (½ × 10 = 5)
पाणिनी छात्रावासः
(i) ………..
दिनाङ्कः
परमादरणीयाः
(ii) …………..
सादरं प्रणमामि।
भवतः पत्रं प्राप्तम्। भवान् ज्ञातुम् इच्छति यत् (iii)……. मम अध्ययनं कीदृशं वर्तते। पितृवर्णः अद्यत्वे अहं समयस्य सुनियोजनं कृत्वा पठामि। मम (iv)….. तु निश्चितता। प्रतिदिनम् द्विहोरायावत् प्रत्येक विषयस्य (v)….. करोमि। आङ्गलभाषायां तथा गणितविषये तु मम अध्ययनं पूर्णम् एव। विज्ञान-विषये तथा तु मम अध्ययनं पूर्णम् एव। विज्ञान-विषये तथातु इतिहास विषये (vi)….. आवश्यकता अस्ति। संस्कृतम् तु मम (vii)…… । अत्र न कापि चिन्ता कार्या। आशासे यत् कठिन परिश्रमेण (viii)……आशीर्वादैः च अवश्यमेव स्थानं (ix)….. ।
मातृचरणेषु मम प्रणामः
भवताम् प्रियः पुत्रः (x)….. ।
मञ्जूषा-भवताम्, शेखरः, परिश्रमस्य, दैनिकचर्या, पूज्यपितृमहोदयः, लप्स्यं, प्रियविषयः, अध्ययनं, वार्षिक परीक्षायै, मुम्बईनगरतः।
प्रश्नः 3.
अधः प्रदत्तं चित्रं दृष्ट्वा मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां साहाय्येन पञ्च वाक्यानि संस्कृतेन लिखत (1 × 5 = 5)
(नीचे दिए गए चित्र को देखकर मंजूषा में दिए गए शब्दों की सहायता से पाँच वाक्य संस्कृत में लिखिए।)
मञ्जूषा-चिकित्सकः रुग्णः, औषधम्, यच्छति धारयति, पेटिकाम्, हस्ते, मातुः, पिता, फलानि जलपात्रम्, पुत्रः, आनयति चिकित्सालय।
अथवा
मञ्जूषायां प्रदत्तशब्दानां साहाय्येन निम्नलिखितं विषयं अधिकृत्य पञ्चभिः संस्कृतवाक्यैः एकम् अनुच्छेदं लिखत। (रचनात्मकानि पञ्चवाक्यानि-चिन्तनात्मकप्रश्नः) ।
(दिए गए मञ्जूषा की सहायता से ‘दिल्ली नगरम्’ पर पाँच वाक्य संस्कृत में लिखो)
“दिल्ली नगरम्”
मञ्जूषा-राजधानी, प्रदूषणम्, रक्तदुर्गः, विशालानि, जन्तुशालाः, वाहनानि, भवनानि, प्राचीन इन्द्रप्रस्थ नगरम्।
प्रश्नः 4.
अधोलिखितानि वाक्यानि संस्कृतभाषया अनूद्य, लिखत-(केवलं पञ्चवाक्यम्, रचनात्मक) (1 × 5 = 5)
(निम्नलिखित वाक्यों का संस्कृत भाषा में अनुवाद लिखिए) (केवल पाँच वाक्य)
(i) जो परिश्रम करते हैं, वे सफल होते हैं।
Those who work succeed.
(ii) तुम दोनों भोजन करो।
You both eat.
(iii) हम सब मंदिर जाएंगे।
We will go to the temple.
(iv) चाणक्य एक महान विद्वान थे।
Chanakya was a great scholar.
(v) पेड़ पर हरे पत्ते हैं।
The tree has green leaves.
(vi) हमारे देश में अनेक भाषाएं हैं।
There are many languages in our country.
(vii) उन सबने लेख लिखा।
They all wrote articles.
पठित-अवबोधनम्
प्रश्नः 5.
अधोलिखितं गद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत(निम्नलिखित गद्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।) कश्चन् निर्धनो जनः भूरि परिश्रम्य किञ्चिद् वित्तमुपार्जितवान्। तेन वित्तेन स्वपुत्रम् एकस्मिन् ‘महाविद्यालये प्रवेशं दापयितुं सफलो जातः। तत्तनयः तत्रैव छात्रावासे निवसन् अध्ययने संलग्नः समभूत्। एकदा स पिता तनुजस्य रुग्णतामाकर्ण्य व्याकुलो जातः पुत्रं द्रष्टुं च प्रस्थितः। परमर्थकार्येन पीडितः स बसयानं विहाय पदातिरेव प्राचलत्। पदातिक्रमेण संचलन् सायं समयेऽप्यसौ गन्तव्याद् दूरे आसीत्। निशान्धकारे प्रसृते विजने प्रदेशे पदयात्रा न शुभावहा’, एवं विचार्य स पार्श्वस्थिते ग्रामे रात्रिनिवासं कर्तुं किञ्चिद् गृहस्थमुपागतः। करुणापरो गृही तस्मै आश्रयं प्रायच्छत्।
(अ) एकपदेन उत्तरत (केवलं प्रश्न द्वयम्) (½ × 2 = 1)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) निर्धनजनः कथं वित्तम् उपार्जितवान् ?
(ii) तत्तनयः छात्रावासे निवसन् कस्मिन् संलग्नः समभूतः?
(iii) पिता कं द्रष्टुं प्रस्थितः?
(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलम् प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)
(पूर्णवाक्य में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) जनः किमर्थं पदातिः प्राचलत् ?
(ii) निशान्धकारे प्रसृते सः किम् आचिन्तयत्?
(iii) जनाय आश्रयं कः प्रायच्छत् ?
प्रश्नः 6.
अधोलिखितं पद्यांशं पठित्वा प्रदत्तप्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत(निम्नलिखित पद्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।)
त्यक्त्वा धर्मप्रदां वाचं परुषां योऽभ्युदीरयेत्।
परित्यज्य फलं पक्वं भुङ्क्तेऽपक्वं विमूढधीः॥
(अ) एकपदेन उत्तरत (केवलं प्रश्न द्वयम्) (½ × 2 = 1)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) परुषां वाचः कः वदति?
(ii) विमूढ़धीः कीदृशी वाचं त्यजति?
(iii) बुद्धिमन्तः जनाः कां वाणी वदन्ति?
(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलं प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)
(पूर्णवाक्य में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) कः अपक्वम् फलं खादति?
(ii) मन्दमतिः कीदृशं फलं खादति?
(iii) पक्वं फलं कीदृशाः जनाः खादन्ति ?
प्रश्नः 7.
अधोलिखितं नाट्यांशं पठित्वा प्रदत्त प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतेन लिखत
(निम्नलिखित नाट्यांश को पढ़कर दिए गए प्रश्नों के उत्तर संस्कृत में लिखिए।)
- काकः- आम् सत्यं कथितं त्वया-वस्तुतः वनराजः भवितुं तु अहमेव योग्यः।
- पिकः – (उपहसन्) कथं त्वं योग्यः वनराजः भवितुं, यत्र-तत्र का-का इति कर्कश ध्वनिना वातावरणमाकुलीकरोषि। न रूपं न ध्वनिरस्ति। कृष्णवर्णं, मेध्यामध्यभक्षकं त्वां कथं वनराजं मन्यामहे वयम् ?
- काक:- अरे! अरे! किं जल्पसि? यदि अहं कृष्णवर्णः तर्हि त्वं किं गौराङ्गः? अपि च विस्मयते किं यत् मम सत्यप्रियता तु जनानां कृते उदाहरणस्वरूपाअनृतं वदसि चेत् काकः दशेत्’इति प्रकारेण। अस्माकं परिश्रमः ऐक्यं च विश्वप्रथितम् अपि च काकचेष्टः विद्यार्थी एव आदर्शच्छात्रः मन्यते ॥
- पिकः -अलम् अलम् अतिविकत्थनेन किं विस्मर्यते यत्।
काकः कृष्णः पिकः कृष्णः को भेदः पिककाकयोः।
वसन्तसमये प्राप्ते काकः काकः पिकः पिकः॥
(अ) एकपदेन उत्तरत (केवलं प्रश्न द्वयम्) (½ × 2 = 1)
(एक शब्द में उत्तर लिखिए) (केवल दो प्रश्न)
(i) वस्तुतः वनराजः भवितुं तु अहममेव योग्यः इति कः कथयति?
(ii) कस्य न रूपं न ध्वनिम् अस्ति?
(iii) कः उपहसन् वदति?
(आ) पूर्णवाक्येन उत्तरत। (केवलम् प्रश्नद्वयम्) (1 × 2 = 2)
(पूर्णवाक्य में उत्तर लिखिए।) (केवल दो प्रश्न)
(i) काकस्य सत्यप्रियता जनानां कृते उदाहरणस्वरूपं किम् अस्ति?
(ii) काकः स्वविषये किं कथयति?
(iii) के समये काकः काकः पिकः पिकः भेदं भवति?
प्रश्नः 8.
मञ्जूषातः समुचितानि . पदानि चित्वा अधोलिखितस्य श्लोकस्य अन्वयं पूरयत- (2 × 4 = 2)
(मञ्जूषा से उचित पदों को चुनकर निम्नलिखित श्लोकों के अन्वय को पूरा कीजिए।)
विचित्रे खलु संसारे नास्ति किञ्चिन्निरर्थकम्।
अश्वश्चेद धावने वीर: भारस्य वहने खरः॥
अन्वयः-विचित्रे….(i)……. खलु किञ्चित् निरर्थक….. (ii)…… । अश्वः (iii)….. धावने वीरः (तर्हि)…. (iv)… वहने खरः (वीरः) अस्ति।
मञ्जूषा–नास्ति, भारस्य, संसारे, चेत्।
अथवा
मञ्जूषायाः साहाय्येन श्लोकस्य भावार्थे रिक्तस्थानानि पूरयित्वा पुनः लिखत। (मञ्जूषा की सहायता से श्लोक के भावार्थ से रिक्तस्थानों को पूरा करके पुनः लिखां। विद्वांस एव लोकेऽस्मिन् चक्षुष्मन्तः प्रकीर्तिताः। अन्येषां वदने ये तु चक्षुर्नामनी मते॥
भावार्थ:-अस्मिन् लोके (i)……. एव (ii)…… प्रकीर्तिताः।
अन्येषां (iii)……. ये तु (iv)……. चक्षुर्नामनी।
मञ्जूषा-मते, वदने, चक्षुष्मन्तः, विद्वांस।।
प्रश्नः 9.
अधोलिखित-कथांशं समुचित क्रमेण लिखत (2 × 8 = 4)
(निम्नलिखित कथांश को समुचित क्रम में लिखिए।)
(i) अहं प्रकृतिः युष्माकं सर्वेषां जननी।
(ii) यूयम् सर्वे एव मे सन्ततयः।
(iii) वयं भवर्ती न जानीमः।
(iv) भवती सर्वथा सम्यक् कथयति।
(v) कथं मिथः कलहं कुरुथ?
(vi) सर्वे वन्यजीवनः अन्योन्याश्रिताः।
(vii) सर्वे प्राणिनः समवेत स्वरेण कथयन्ति।
(viii) भवत्याः कः परिचयः? ।