Click here to access the best NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Deepakam Chapter 2 Question Answer एषः कः ? एषा का ? एतत् किम् ? textbook exercise questions and answers.
एषः कः ? एषा का ? एतत् किम् ? Class 6th Sanskrit Deepakam Chapter 2 Question Answer
NCERT Solutions for Class 6 Sanskrit Deepakam Chapter 2 एषः कः ? एषा का ? एतत् किम् ?
वयम् अभ्यासं कुर्मः
१. उदाहरणं दृष्ट्वा रिक्तस्थानानि पूरयन्तु ।
(उदाहरण देखकर रिक्त स्थानों को पूरा करें।)
यथा- बालकः – बालकौ – बालकाः
(क) चषक: ………… ………..
(ख) ……… ………… देवा:
(ग) सैनिक: …….. ……….
(घ) ……. रजकौ ………..
(ङ) तन्त्रज्ञ: …… ………..
उत्तरम्:
२. उदाहरणानुसारं पट्टिकातः पदानि चित्वा रिक्त स्थानेषु संयोजयन्तु।
(उदाहरण के अनुसार पट्टिका से पदों को चुनकर रिक्त स्थानों में जोड़ें)
यथा – सः शुकः। ………… ……….
सः ………… ……….. …………
सा ………… ……….. …………
तत् …….. ……….. ………….
शुक: स्यूतः अजा फलम् पुष्पम् महिषी वृक्ष: कुक्कुरः पार्वती पुस्तकम्
उत्तरम्:
३. चित्राणि दृष्ट्वा संस्कृतपदानि लिखन्तु ।
(चित्र देखकर संस्कृत पदों को लिखें।)
(क)
……………
उत्तरम्:
पुस्तकम्
(ख)
……………
उत्तरम्:
बालकौ
(ग)
……………
उत्तरम्:
सैनिक:
(घ)
……………
उत्तरम्:
वातायनम्
(ङ)
उत्तरम्:
(ङ) गायिका
(च)
……………
उत्तरम्:
त्रिशूल:
४. उदाहरणानुसारं पट्टिकात पदानि चित्वा रिक्तस्थानेषु लिखन्तु |
(उदाहरणानुसार पट्टिका से पदों को चुनकर रिक्त स्थानों में लिखो ।)
बालकाः वृक्षा: शिक्षिका: पुष्पम् फलम् अजा:
मापिकाः गायिका रजक: फलानि सः लेखनी
एकवचनम् बहुवचनम्
यथा- पुष्पम् बालकाः
(क) ………….. …………..
(ख) ………….. ………….
(ग) ………….. ………….
(घ) ………….. …………..
उत्तरम्:
एकवचनम् – बहुवचनम्
(क) फलम् – वृक्षा:
(ख) रजक: – शिक्षिका :
(ग) गायिका – अजा:
(घ) सः – मापिकाः
(ङ) लेखनी – फलानि
५. पट्टिकायां कानिचन पदानि सन्ति, तानि पदानि उचिते घटे परयन्तु।
(पट्टिका में कुछ पद हैं, उन पदों को उचित घड़े में पूरा करें।)
सैनिक: कुक्कुरः गायिका महिषी
जलम् चषक: द्वारम् फलम्
वृद्धा वृक्ष: अजा वातायनम्
अङ्कनी पुस्तकम् शुक:
उत्तरम्:
६. उदाहरणानुसारं पट्टिकातः उपयुक्तपदं चित्वा रिक्तस्थानानि पूरयन्तु।
(उदाहरणानुसार पट्टिका (पट्टी) से उपयुक्त पद चुनकर रिक्त स्थानों को पूरा करें)
माला युवकौ पाठशाला मुखम् कमले
भवनानि बिडालः छात्रा: लेखन्यौ माला:
उत्तरम्-
७. निम्नलिखितानि वाक्यानि अधिकृत्य उदाहरणानुसारं प्रश्ननिर्माणं कुर्वन्तु ।
(निम्नलिखित वाक्यों को अधिकृत कर उदाहरणानुसारं प्रश्ननिर्माण करें।)
यथा सः गजः । – सः कः ?
(क) सः बालकः । – …………..
(ख) सा लता। – …………..
(ग) सा नदी । – ………….
(घ) तत् फलम्। – ……….
(ङ) सः वृक्षः। – ………….
उत्तरम्:
(क) सः बालकः । – सः कः ?
(ख) सा लता। – सा का?
(ग) सा नदी । – सा का?
(घ) तत् फलम्। – तत् किम्?
(ङ) सः वृक्षः। – सः कः ?
८. परस्परं सम्बद्धानि पदानि संयोजयन्तु, रिक्तस्थानेषु पूरयन्तु च ।
(परस्पर संबंध पदों को मिलाएँ और रिक्त स्थानों में भरें।)
उत्तरम्:
९. कोष्ठकेभ्यः उचितानि पदानि चित्वा वाक्यानि रचयन्त।
(कोष्ठकों से उचित पद चुनकर वाक्य-रचना करें।)
यथा – कः / का लिखति ? लेखकः लिखति । छात्रः लिखति । सा लिखति ।
(क) कः / का धावति ? (बालकाः, बालिका, शुनकः) ……….। ……….। ……….।
(ख) कः / का पठति ? ( सुरेश, जानकी, नलिनी) ……….। ……….। ……….।
(ग) किं पतति ? (फलम् जलम्, कुसुमम्) ……….। ……….। ……….।
(घ) का / कः गच्छति ? (शिक्षिका, बालिका, तन्त्रज्ञः) ……….। ……….। ……….।
(ङ) का / क: / किम् अस्ति ? (माता, पिता, वाहनम्) ……….। ……….। ……….।
उत्तरम्:
(क) कः / का धावति ? (बालकाः, बालिका, शुनकः) शुनकः धावति । बालिका धावति । सा धावति ।
(ख) कः / का पठति ? ( सुरेश, जानकी, नलिनी) सुरेशः पठति । जानकी पठति । नलिनी पठति ।
(ग) किं पतति ? (फलम् जलम्, कुसुमम्) फलम् पतति । जलम् पतति । कुसुमम् पतति ।
(घ) का / कः गच्छति ? (शिक्षिका, बालिका, तन्त्रज्ञः) शिक्षिका गच्छति । बालिका गच्छति । तन्त्रज्ञः गच्छति ।
(ङ) का / क: / किम् अस्ति ? (माता, पिता, वाहनम् ) माता अस्ति । पिता अस्ति । वाहनम् अस्ति ।
योग्यताविस्तरः
अकारान्तः शब्दः
(अकारान्त शब्द)
यस्य शब्दस्य अन्ते ‘अ’ वर्णः अस्ति सः अकारान्तः शब्दः भवति ।
(जिस शब्द के अन्त में ‘अ’ वर्ण है वह अकारान्त होता है।)
(एतादृश: शब्द: पुंलिङ्गे अथवा नपुंसकलिङ्गे भवति ।)
(इस तरह के शब्द पुंल्लिङ्ग अथवा नपुंसकलिङ्ग होता है)
यथा- बालक् + अ हस्त् + अ अज् + अ
फल् + अ ज्ञान् + अ गृह अ
आकारान्तः शब्दः
(आकारान्त शब्द)
यस्य शब्दस्य अन्ते ‘आ’ वर्णः अस्ति सः आकारान्तः शब्दः भवति ।
(जिस शब्द के अन्त में ‘आ’ वर्ण है वह आकारान्त शब्द होता है।)
(एतादृश: शब्द: प्रायश: स्त्रीलिङ्गे भवति ।)
(इस तरह के शब्द प्राय: स्त्रीलिङ्ग में होता है)
यथा बालिक् + आ रम् + आ लत् + आ
ईकारान्तः शब्दः
(ईकारान्त शब्द)
यस्य शब्दस्य अन्ते ‘ई’ वर्णः अस्ति सः ईकारान्तः शब्दः भवति ।
(जिस शब्द के अन्त में ‘ई’ वर्ण है वह ईकारान्त शब्द होता है।)
(ईकारान्तः शब्दः प्रायश: स्त्रीलिंगे भवति ।)
(ईकारान्त शब्द प्राय: स्त्रीलिङ्ग में होता है।)
यथा- नद् + ई लेखन् + ई घट् + + ई
तत् एतत् किम्
अनुवाद –
परियोजनाकार्यम्
(परियोजना कार्य )
१. गृहजनानां मित्राणां वा साहाय्येन पञ्चदश (१५) गृहवस्तुनामानि लिङ्गविभागेन लिखन्तु ।
(घर के लोगों अथवा मित्रों की सहायता से 15 घर की वस्तुओं के नाम लिङ्गविभाग द्वारा लिखें।)
उत्तरम्:
- दूरदर्शनम्
- दूरभाषम्
- शीतकम्
- आसन्दिकाः
- फलकम्
- कपाटिका (अलमारी)
- घटिका
- संगणकम्
- पात्राणि
- वस्त्राणि
- पर्यंकम्
- जवनिका
- वातायनम्
- कपाटम्
- भोज्यपदार्थानि
२. अधः केचन व्यावहारिकाः शब्दाः सन्ति । तेषाम् अर्थं शिक्षकस्य साहाय्येन अन्विष्य लिखन्तु ।
(नीचे कुछ व्यावहारिक शब्द हैं। उनके अर्थ शिक्षक की सहायता से जानकर लिखें)
उत्तरम्:
छात्रा स्वयं करिष्यन्ति ।
अतिरिक्तः अभ्यासः
१. अधोलिखितानाम् एकवचनरूपाणि लिखत- (निम्नलिखित शब्दों के एकवचन रूप लिखें।)
(क) बालकाः
उत्तरम्:
बालकः
(ख) वृक्षा:
उत्तरम्:
वृक्ष:
(ग) गजा:
उत्तरम्:
गजः
(घ) बालिकाः
उत्तरम्:
बालिका
(ङ) वैद्या:
उत्तरम्:
वैद्या
(च) अजा:
उत्तरम्:
अज
२. अधोलिखितानाम् द्विवचनरूपाणि लिखत-
(निम्नलिखित के द्विवचन रूप लिखें)
(क) पत्रम्
उत्तरम्:
पत्रे
(ख) चक्रम्
उत्तरम्:
चक्रे
(ग) पुस्तकम्
उत्तरम्:
पुस्तके
(घ) पठति
उत्तरम्:
पठतः
(ङ) पिबति
उत्तरम्:
पिबतः
(च) खादति
उत्तरम्:
खादतः
अतिरिक्तः अभ्यासः
१. अधोलिखितानाम् एकवचनरूपाणि लिखत-
(निम्नलिखित शब्दों के एकवचन रूप लिखें।)
(क) बालकाः
उत्तरम्:
बालक:
(ख) वृक्षा:
उत्तरम्:
वृक्षः
(ग) गजा:
उत्तरम्:
गजः
(घ) बालिकाः
उत्तरम्:
बालिका
(ङ) वैद्या:
उत्तरम्:
वैद्या
(च) अजा
उत्तरम्:
अज
२. अधोलिखितानाम् द्विवचनरूपाणि लिखत-
(निम्नलिखित के द्विवचन रूप लिखें)
(क) पत्रम्
उत्तरम्:
पत्रे
(ख) चक्रम्
उत्तरम्:
चक्रे
(ग) पुस्तकम्
उत्तरम्:
पुस्तके
(घ) पठति
उत्तरम्:
पठतः
(ङ) पिबति
उत्तरम्:
पिबतः
(च) खादति
उत्तरम्:
खादतः